Ríkar vatnsauðlindir Íslands og aðgengi að heilnæmu og hagkvæmu vatni eru grundvallaratriði fyrir samkeppnishæfni íslenskra fyrirtækja. Vatn er ekki aðeins lífsnauðsynlegt, heldur einnig undirstaða samfélagsins og atvinnulífsins. Samkvæmt alþjóðlegum gögnum er aðeins um 2,5% af vatni jarðar ferskvatn, og af því eru aðeins 0,3% aðgengileg til neyslu. Þetta skýrir að aðeins örlítið brot af vatni heimsins er raunverulega nýtt í þágu samfélagsins og atvinnulífsins.
Ísland býr yfir um 86 milljónum rúmmetra af vatni, þar af um 35 milljónir rúmmetra ferskvatn. Af þessu eru um 70% bundin í jöklum og snjó, 29% í grunnvatni og aðeins tæpt 1% í vötnum og ám. Þjóðin getur því fagnað ríkulegum vatnsauðlindum sem bjóða upp á tækifæri til sjálfbærrar nýtingar. Endurnýjanlegar ferskvatnsauðlindir á hverja íbúa eru tæpir 450 þúsund rúmmetrar, sem er mest allra landa í heiminum. Álag á vatnsbúskap er aðeins 0,39% af tiltækum ferskvatnsauðlindum, sem er lægst í Evrópu.
Þetta staðfestir að Ísland hefur einstakar vatnsauðlindir sem má nýta á sjálfbæran hátt. Hreint vatn er ekki sjálfsagður hlutur; þegar fólk opnar kranann, gerir það ráð fyrir að fá hreint vatn. Bakvið það liggja flóknir innviðir og tugmilljarða fjárfestingar til að tryggja aðgengi að þessum lífsgæðum. Þegar óvænt mengun eða röskun á starfsemi vatnsveitu á sér stað, verður fólk fljótt meðvitað um hversu viðkvæm vatnsveitan getur verið.
Starfsmenn vatnsveitna vinna oft við erfiðar aðstæður til að tryggja rekstraröryggi og gæði vatns. Til þess að nýting vatnsins sé sjálfbær, þarf að liggja fyrir rannsóknir og greiningar. Með lögum um stjórn vatnamála hefur verið komið á kerfi sem tryggir rannsóknir og vöktun vatnsauðlindarinnar í samstarfi stjórnvalda, stofnana, sveitarfélaga, hagsmunaaðila og almennings.
Heimsmarkmið Sameinuðu þjóðanna nr. 6 kveður á um að tryggja skuli aðgengi að hreinu vatni og hreinlætisaðstoð fyrir öll fyrir árið 2030. Fyrirtæki og sveitarfélög bera ábyrgð á því að nýta vatnsauðlindir á sjálfbæran hátt og fjárfesta í innviðum sem tryggja öryggi, gæði vatnsins og samfellda þjónustu. Þó að Íslendingar hafi öflugar vatnsveitur, er ekki sjálfsagt að svo verði um alla tíð. Áskoranir á borð við loftslagsbreytingar, aukna mengun og vaxandi eftirspurn kalla á virka þátttöku fyrirtækja og stjórnvalda í verndun vatnsins.
Það er einnig mikilvægt að hafa í huga að verðmætir innviðir liggja að baki vatnsveitunum og krafist er reglulegs viðhalds og nýfjárfestinga til að tryggja öryggi og gæði þjónustunnar. Áætlað endurstofnvirði vatnsveitna á Íslandi er 230 milljarðar króna samkvæmt innviðaskýrslu Samtaka iðnaðarins. Skýrslan bendir einnig á að framtíðarhorfur vatnsveitna séu neikvæðar og að uppsafnað innviðaskuld sé nú 19 milljarðar króna.
Þessar tölur undirstrika mikilvægi þess að stjórnvöld bjóði vatnsveitum umgjörð sem hvetur til reglulegrar endurnýjunar, nýfjárfestinga, nýsköpunar og framsýni í rekstri. Það er nauðsynlegt að vatnsveitur hafi skýrar heimildir til að grípa til nauðsynlegra aðgerða til að vernda vatnsból og vatnsveitur frá ytri ógnunum. Oftar en ekki getur smávægileg óhöpp haft veruleg áhrif á vatnsveitur og veitingu vatns til fólks og fyrirtækja.
Opinberar reglur leggja mikla ábyrgð á vatnsveitur, en tryggja ekki í öllum tilfellum getu þeirra til að meta og ráðast í nauðsynlegar aðgerðir til vatnsverndar. Það er því nauðsynlegt að fjárhagslegt rekstrarumhverfi vatnsveitna sé tryggt, svo að þær geti unnið markvisst í viðhaldi og nýfjárfestingum. Þessu verður að breyta.
