Umræða um þekkingu menntaskólanema á Jónasi Hallgrímssyni hefur vakið athygli í íslensku samfélagi. Halldór Laxness sagði einu sinni að „Hann er Ísland“, en nú virðist þekkingin á þessum mikilvæga skáldi vera að dofna. Nýleg rannsókn sýnir að innan við þriðjungur framhaldsskólanema les bók eftir Laxness sem hluta af skylduaðfanga.
Ólafur Rastrick, prófessor í þjóðfræði við Háskóla Íslands, bendir á að í þessu felist áhyggjur um að samfélagsleg tengsl séu að rofna. Samkvæmt Morgunblaðinu er almennt lítill áhugi á verkum Laxness meðal menntaskólanema. Þegar rætt var við nemendur um skáldskap hans, gátu margir ekki nefnt einu sinni skáldsögu eftir hann.
Árið 1992 var einnig fjallað um vanþekkingu á Jónasi Hallgrímssyni í forystugrein í sunnudagsblaði Morgunblaðsins. Þá var spurt: „Hver er þessi Jónas?“ Í grein Jóns Kalman Stefánssonar kom fram að þekking á skáldinu væri lítil, og í nýjustu rannsókninni kom í ljós að 49% nemenda höfðu lítil sem engin vitneskja um Jónas. Sumir töldu að hann hefði verið biskup eða hefði dáið í bílslysi.
Ritdeila hefur sprottið upp vegna þessa, þar sem Ólafur Oddsson, íslenskukennari, hefur gagnrýnt rannsóknina. Þó virðist áhugi á Jónasi hafa aukist í ákveðnum skólum eftir að rannsóknin var birt. Þegar könnun var endurtekin 15 árum síðar kom í ljós að Menntaskólinn við Reykjavík stóð sig betur en aðrir skólar, sem bendir til þess að menntun í íslenskum bókmenntum sé að lagast.
Skýringin á því hvers vegna umræðan um skáldin er svo viðkvæm gæti verið sú að fólk tengir við ákveðna menningarlega þróun. Ólafur Rastrick segir að ef þjóðin hætti að lesa verk Laxness, þá sé hætta á því að íslensk menning og sameiginlegar rætur hverfi. „Ef íslenskir þættir í íslenskri menningu eru að hverfa, þá eigum við kannski ekkert sameiginlegt lengur,“ segir hann.
Að lokum má spyrja sig hvers vegna þessi umræða um Jónas Hallgrímsson og Laxness skuli hafa svona mikið vægi í samfélaginu. Þó að ekki sé nýtt að lesskilningur sé að minnka, virðist fólk vera hissa á því að skáldin séu að falla út af leslistum, sem vekur athygli á stöðu íslenskrar menningar í heild.
