Íslenzkir grunnskólar eru í erfiðleikum með að gefa skýra mynd af stöðu náttúruvísinda, aðallega vegna skorts á rannsóknum. Aðeins upplýsingar úr PISA-könnunum, sem eru framkvæmdar á þriggja ára fresti, veita einhvers konar aðgang að þessari stöðu.
Eins og kom fram í aðsendri grein eftir Meyvant Þorólfsson, prófessor emeritus við Háskóla Íslands, er Ísland eina Norðurlandaþjóðin sem tekur ekki þátt í TIMSS-rannsóknum. Þessar rannsóknir leggja áherslu á lykilhæfni í stærðfræði og náttúruvísindum.
Niðurstöður TALIS-rannsóknarinnar, sem birtust nýlega, sýna að aðeins 47% náttúruvísindakennara telja sig hafa fengið þjálfun í faginu sem hluta af kennaramenntun sinni. Um 26% segja að þeir hafi lært um náttúruvísindi að einhverju leyti, en 26% fullyrða að þeir hafi ekki fengið neina þjálfun í faginu.
Þetta er í algjörri mótsögn við aðstæður í öðrum Norðurlöndum, þar sem það er mjög sjaldgæft að kennarar kenni greinar sem þeir hafa ekki sérhæfingu í. Í nýjustu PISA-könnuninni, sem var framkvæmd árið 2022, kom í ljós að aðeins 64% íslenskra fimmtán ára nemenda búa yfir grunnþekkingu í náttúruvísindum, á meðan OECD-meðaltalið er 76%. Þá eru einungis 2% íslenskra nemenda taldir hafa afburðarhæfni í greininni, en það er 7% meðal OECD-ríkjanna.
Núverandi PISA-könnun, sem lagð var fyrir nemendur í vor, einbeitti sér að náttúruvísindum, áhrifum mannsins á lífhvolf jarðar og hæfni nemenda til að takast á við upplýsingahrörnun tengda náttúruvísindum. Niðurstöðurnar eru væntanlegar á næsta ári.
Meyvant bendir einnig á að 90 ríki taka þátt í PISA-rannsóknum, en um 70 ríki í TIMSS. Í mörgum þessara ríkja eru stærðfræði og náttúruvísindi talin kjarnagreinar, ásamt móðurmáli, sem skapar betri aðstæður fyrir nemendur.
Ný samræmdu könnunarprófin, sem innleiða á í grunnskólum á þessu skólaári, kallast matsferill og munu ekki mæla læsi í náttúruvísindum í fyrstu. Óljóst er hvenær þessi þáttur verður innleiddur, en í fyrstu verður einungis prófað í íslensku og stærðfræði.
Norðurlöndin hafa fengið nýjar upplýsingar um stöðu grunnskólanemenda í stærðfræði og náttúruvísindum í desember, þegar nýjustu TIMSS-niðurstöðurnar voru kynntar. Öll Norðurlandaþjóðin hafa lagt þessa könnun fyrir nemendur síðan 1995, nema Ísland, sem hefur aðeins tekið þátt einu sinni.
