Um 40% húsfélaga í nýbyggðum fjölbýlishúsum hafa þurft að bera kostnað vegna galla eða slæms frágangs. Nokkur mála eru enn óleyst, og kostnaðurinn getur hlaupið á milljónum, í sumum tilfellum jafnvel tugum milljóna.
Stefán Hrafn Jónsson, prófessor við félagsfræðideild Háskóla Íslands, hefur rannsakað umfang, ábyrgð og eftirlit með göllum í nýbyggingum á Íslandi. Hann bendir á að þó að margir verktakar séu reiðubúnir að laga galla, sé mikið um málefni sem valda deilum. Lítil hluti húsfélaga er reiðubúin að fara með málin fyrir dóm, aðallega vegna óvissu, tímaskorts og lögfræðikostnaðar.
Rannsókn hans, sem unnin var í samstarfi við aðra sérfræðinga, leiddi í ljós að í aðeins 8 fjölbýlum sögðust fulltrúar húsfélagsins ekki hafa orðið varir við galla. Þeir fundu að 15 húsfélög voru að mestu laus við galla, en í 30 tilfellum voru gallar lagfærðir með litlum eða engum kostnaði fyrir eigendur. Þrjú húsfélög þurfa hins vegar að ráðast í lagfæringar með kostnaði, og í 14 tilfellum var um mikinn kostnað að ræða.
Stefán útskýrir að í 16 skipti hafi gallar ekki verið lagfærðir, en þeir voru metnir til óþæginda. Í tveimur tilfellum höfðu gallar ekki verið lagfærðir en voru ekki taldir valda teljandi óþægindum. Þegar allt er skoðað, var kostnaður fyrir eigendur í 60% tilfella lítill eða enginn.
Af þeim 40% húsfélaga sem urðu fyrir kostnaði vegna galla, fóru aðeins fjögur með málið fyrir dómstóla. Stefán segir að eigendur upplifi gallamálin sem mjög erfið og að þeir séu oft hræddir við að fara með málið fyrir dóm, aðallega vegna kostnaðar sem fylgir lögfræðiþjónustu og óvissu um niðurstöðu.
Hann bendir á að vandamálin séu fjölbreytt, þar á meðal lélegur frágangur innréttinga, pípulagnir, klæðning og ytri veggir, gluggar, steypa og múr. Flestir verktakar virðist hins vegar vera reiðubúnir að laga galla án kostnaðar fyrir eigendur íbúðanna.
Stefán bendir á að núverandi kerfi sé ekki að virka fyrir kaupendur. Byggingastjóratryggingar séu með lágt hámark og því gagnist þær lítið í fjölda mála. Einnig hafi byggingarstjórar verið í vinnu hjá verktökum, sem geti leitt til skorts á óháðu eftirliti.
Í lokafundi ríkisstjórnarinnar um húsnæðisaðgerðapakka var rætt um að leggja niður byggingastjórakerfið. Stefán segir að mikilvægt sé að huga að því sem kemur í staðinn. Nýjar tillögur fela í sér að auka vernd fyrir kaupendur, sem sé nauðsynleg til að tryggja að málefnin virki betur.
Stefán mun kynna þessar niðurstöður betur í fyrirlestri á Þjóðarspegli í Háskóla Íslands á föstudaginn. Rannsóknarhópurinn er einnig opinn fyrir ábendingum um gallamálin frá húsfélögum í fjölbýlishúsum sem byggð voru 2018 eða síðar.
