Útgerðarmenn og bæjaryfirvöld í Stykkishólmi krefjast þess að ráðherra gefi út reglugerð um skel- og rækjubætur strax, þrátt fyrir að endurskoðun á byggðakerfi í sjávarútvegi sé í gangi. Þeir benda á að þörf sé á að leiðrétta ójafnvægi í úthlutun veiðiheimilda sem hefur verið til staðar í fiskveiðistjórnunarkerfinu.
Skel- og rækjubætur eru veiðiheimildir sem veittar eru þeim sem áttu kvóta í skel og rækju áður en veiðarnar hrundu. Þessar bætur eru hluti af byggðakerfi fiskveiðistjórnunarkerfisins, þar sem 5,3% af árlegum veiðiheimildum eru teknar frá úthlutunum til kvótaeigenda til að efla atvinnu og byggð í landinu, samkvæmt lögum og reglugerðum.
Venjulega fá útgerðarmenn sem veiddu hörpudisk og innfjarðarrækju að vita um veiðiheimildir sínar fyrir síðsumars. Hins vegar hefur engin reglugerð verið gefin út þetta árið, þrátt fyrir að maí sé liðinn af fiskveiðitímabilinu.
Skel- og rækjubætur voru innleiddar sem tímabundin ráðstöfun, og oft hefur verið rætt um að fella þær niður. Aðstæður eru hins vegar flóknari en svo að hægt sé að leysa málið með einu pennastriki. Innviðaráðherra, sem fer með byggðamál, endurskoðar úthlutanir innan þessa kerfis.
Eggert Halldórsson, framkvæmdastjóri Þórsness í Stykkishólmi, lýsir því hvernig úthlutun veiðiheimilda var framkvæmd í upphafi. „Þegar kvótakerfið var sett á var veiðireynsla reiknuð út þrjú ár aftur í tímann, og fólk fékk kvóta byggt á þeirri reynslu. Hins vegar var veiðireynsla okkar, sem vorum á skelveiðum, ekki tekin að fullu, hún var skert,“ segir Eggert.
Skelveiðibátarnir fengu lægri þorskkvóta við úthlutun en þeir sem veiddu aðrar tegundir, í skiptum fyrir kvóta í skel og rækju. Aðrir bátar fengu aftur á móti meira en veiðireynsla þeirra sagði til um. Togarar fengu til dæmis 10% meira en þeirra veiðireynsla gaf til kynna, í nafni hagkvæmari veiða.
Skelveiðar voru að mestu stundaðar í Breiðafirði, en á níunda og tíunda áratugnum varð hrun í veiðum, bæði á hörpudisk og innfjarðarrækju. Um aldamótin var reglugerð sett sem heimilaði úthlutun á þorskkvóta til að bæta upp fyrir skelveiðarnar sem urðu að engu. Bætt var við að þessar bætur yrðu tímabundnar, ætlaðar til að mæta tímabundnum aflabresti.
Þó skel- og rækjuveiðar hafi ekki náð að rétta sig við, hafa ákvæði um tímabundnar ráðstafanir verið fjarlægð þegar þau voru framlengd. Í febrúar 2020 skilaði starfshópur sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytisins skýrslu um atvinnu- og byggðakvóta, þar sem lagt var til að gert væri upp við handhafa skel- og rækjubóta, en ekki varð úr þeirri ráðstöfun.
Eggert nefnir að skelbætur hafi verið rúmlega 2000 tonn í upphafi, en þær hafa dregist saman síðustu ár. Þórsness hefur haft um 1000 tonn í skelbætur síðustu ár, en á síðasta ári varð 35% skerðing óforvarendis. Eggert segir rök ráðuneytisins um skerðinguna ekki veigamikil.
Jakob Björgvin Sigurðason Jakobsson, bæjarstjóri í Stykkishólmi, tekur í sama streng: „Ég hef nú aldrei fengið neina skýringar á því og af hverju það var ekki leiðrétt.“ Stærsta úthlutun skel- og rækjubótanna fer til Þórsness, sem er staðsett í Stykkishólmi. Skelbæturnar eru staðbundnar og ekki má flytja þær milli bæja.
Jakob bendir á að ef eitthvað breytist varðandi skelbætur, verði það áfall fyrir bæinn. Fiskurinn er unninn í Stykkishólmi, sem þýðir að stór vinnustaður í sveitarfélaginu reiðir sig á skelbæturnar. „Að meðaltali eru 20-30% af útsvarstekjum sveitarfélagsins frá sjávarútvegi. Þórsness og umsvifin í kringum það nálgast örugglega helminginn af því,“ segir Jakob.
Hann bætir við: „Sjávarútvegurinn hér hefur verið hryggjarstykkið í atvinnulífinu, og stærstur hluti útsvarstekna sveitarfélagsins kemur frá fyrirtæki sem reiðir sig á skelbæturnar, þannig að þetta er lykilforsenda fyrir byggðafestu hér í Stykkishólmi.“
Bæjarstjórn lýsir yfir þungum áhyggjum á fundi sínum síðasta fimmtudag. Í ályktun fundarins kemur fram að ekkert samráð hafi átt sér stað við sveitarfélagið um stefnumörkun ráðherra og tafir á útgáfu skelbóta. Hún kallar eftir fullu samráði og lýsir yfir alvarlegum áhyggjum af því að unnið sé að því að svipta skelútgerðir aflheimildum með varanlegum afleiðingum fyrir atvinnulífið.
„Við leggjum áherslu á að reglugerðin um skelbætur verði gefin út án tafar, þrátt fyrir þessa stefnumótunarvinnu sem ráðherra hefur hafið. Síðan mætti líka leiðrétta úthlutanir vegna skelbóta sem hafa farið fram á síðustu árum,“ bætir Jakob við.
