Fræg ljósmyndin „Siðasti gyðingurinn í Vinnitsa“ er meðal þekktustu mynda frá seinni heimsstyrjöldinni, sem sýnir hryllinga nasistanna. Myndin, sem sýnir þýskan hermann taka gyðing af lífi við bakka fjöldagrafar, hefur verið í umræðunni í áratugi vegna óvissu um hver byssumaðurinn væri. Nú hefur gervigreind leyst þessa ráðgátu.
Þýski sagnfræðingurinn Jürgen Matthäus sagði í samtali við breska fjölmiðla að samsvörun algórítmanna væri óvenjulega mikil. „Samsvörunin, miðað við allt sem ég heyri frá tæknifólki, er óvenju mikil hvað prósentuna sem algórítminn sendir út,“ bætti hann við. Matthäus hefur nú komist að því hver byssumaðurinn var.
Ljósmyndin hefur í áratugi heillað fólk, bæði vegna uppgjafarsvips gyðingsins og kaldra svipa morðingjans. Þó að titill myndarinnar gefi til kynna að hún hafi verið tekin í Vinnitsa í vesturhluta Úkraínu, þar sem nasistar voru virkir, hefur verið deilt um uppruna hennar. Ljóst var að í þessum héruðum fóru útrýmingarsveitir nasista um eins og engisprettufaraldur, framkvæmdu fjöldamorð á gyðingum og komu með skelfingu.
Í rannsókn sem birt var í tímaritinu Journal of Historical Studies kom fram að fjöldamorðið á ljósmyndinni átti sér ekki stað í Vinnitsa, heldur í Berdychiv þann 28. júlí árið 1941. Þar hafði Einsatzgruppe C verið falið að hreinsa svæðið af gyðingum og kommúnistum áður en Adolf Hitler kom í heimsókn.
Byssumaðurinn var maður að nafni Jakobus Onnen, fæddur árið 1906 í Tichelwarf, nálægt Emden við hollensku landamærin. Þegar hann framdi ódæðið var hann um 35 ára gamall. Onnen hafði gengið í nasistaflokkinn árið 1931 og starfaði áður en stríðið hófst sem grunnskólakennari.
Uppgötvunin um Onnen kom til vegna þess að í ár kom í ljós að ljósmyndin hafði verið tekin af austurrískum hermanni, þar sem á henni sást staðsetning og byggingar sem hægt var að staðfesta. Þegar Matthäus skoðaði málið fór hann að hugsa um að byssumaðurinn líkist föðurbróður eiginkonu sinnar, Onnen, og bar saman myndina við fjölskyldumyndir af honum. Hann fann mikla samsvörun.
Matthäus þakkar ekki aðeins gervigreindinni fyrir að hafa staðfest þetta, heldur segir hann að mannleg þekking sé einnig nauðsynleg við slíkar uppgötvanir. Onnen, sem var heittrúaður nasisti, tók þátt í mörgum voðaverkum á stríðsárunum, þar á meðal í dauðabúðunum í Dachau.
Þrátt fyrir að hann hafi verið kaldrifjaður morðingi náði hann aldrei að verða meira en óbreyttur hermaður í sveit sinni og var drepinn af kommúnistum í Zhytomyr árið 1943. Matthäus telur að þessi ljósmynd ætti að vera jafnmikilvæg og myndin af hliðinu í Auschwitz, þar sem hún sýnir hvernig morðinginn mætir hinum myrta. Hins vegar er enn óvíst hver hinn grípi maðurinn á ljósmyndinni er, og Matthäus segir að finna þurfi út úr því næst.
